‘Whisky is mensenwerk’

Geselecteerd, Liquor - news, Liquor & Wine maandag, 24 maart 2008

(Dit artikel verscheen eerder in Horeca Entree)

Op 30 augustus 2007 overleed de Engelse bier- en whiskykenner Michael Jackson. Jackson leed al enige tijd aan de ziekte van Parkinson. Hij is 65 jaar geworden. Michael Jackson – die zich op lezingen wel eens voorstelde als ‘ik zing niet, ik dans niet en ik drink geen Pepsi’ – publiceerde over bier en whisky waaronder de boeken Great Beers Of Belgium en The Malt Whisky Companion.

Als Michael Jackson enthousiast was over een whisky – en hij was niet zuinig met enthousiasme – dan hoefde de betreffende distilleerderij zich voorlopig geen zorgen te maken. In 2005 sprak ik met hem toen hij even in Nederland was ter promotie van de nieuwe editie van zijn Whisky Encyclopedie.

In 1885 bezocht de Engelsman Alfred Barnard alle whiskydistilleerderijen in Engeland, Schotland en Ierland. Zijn boek The Whisky Distilleries of the United Kingdom uit 1887 was het eerste serieuze boek over whisky. Ook de grootste whiskyschrijver van onze tijd is een Engelsman: Michael Jackson. Eigenlijk is het vreemd dat Engelsen schrijven over Schotse whisky. Want zelfs in de tijd van Barnard bestonden er al 129 (!) Schotse distilleerderijen en whisky was toen al minstens een eeuw de nationale drank van Schotland. Michael Jackson: “Toen mijn eerste boek over Schotse whisky was uitgekomen, vroegen veel Schotten zich dat ook af: waarom schrijft uitgerekend een Engelsman een boek over Schotse whisky? Een nuchtere Schot gaf het voor de hand liggende antwoord: omdat wij het zelf niet doen!”

Michael Jackson deed het werk van zijn negentiende eeuwse voorganger nog eens dunnetjes over, maar beperkte zich daarbij niet tot de Britse eilanden. Jackson bezocht zo goed als álle whiskydistilleerderijen in de wereld. Hij voegde er bovendien een belangrijk element aan toe. Jackson: “Er zijn veel boeken geschreven over whisky, maar er zijn er niet zoveel die schrijven over de smaak van whisky. Barnard gaf een perfecte beschrijving van de distilleerderijen, de geschiedenis, het landschap en de mensen, maar hij schreef niet over de smaak. Dat is jammer, want dat zouden we nu heel graag willen weten. Waarschijnlijk was whisky toen lang niet zo lekker als nu. Men voegde er allerlei smaken aan toe – anijs of andere kruiden of plantenextracten.” Lachend: “Ik hoop dat de mensen over honderd jaar zullen zeggen: dank je Michael, dat je ons vertelt hoe de whisky toen smaakte!”

John Lennon-masker

Jackson begon zijn carrière in de drankenschrijverij in Nederland. “Ik woonde in de jaren zestig in Amsterdam. Iedereen lag te knuffelen in het Vondelpark. Prinses Beatrix trouwde met Claus. John Lennon lag met Yoko Ono in bed in het Hilton voor de vrede. Iedereen rookte hasj en gebruikte drugs. Maar ik hield niet van drugs. Ik hield van alcohol. Whisky dronk ik toen nog niet, ik dronk bier, pils. Iemand zei tegen me: misschien moet je eens naar het zuiden gaan. Daar zijn de mensen Bourgondischer, ze houden van goed eten en drinken. Zo kwam ik terecht in Venlo of Maastricht, dat weet ik niet meer. Iedereen was verkleed en dronk bier. Ik hou eerlijk gezegd niet zo van pils. Toen gaf een man met een John Lennon-masker mij een glas bier dat géén pils was. Dát vond ik lekker! John Lennon zei: dan moet je een keer naar België gaan. Zo heb ik jullie land dankzij een man met een John Lennon-masker via de achterdeur verlaten.”

En zo begon Michael Jackson te schrijven over bier en later over whisky. Waarom whisky? En hoe komt het dat whisky al zoveel jaren een van de populairste cafédranken is? Jackson: “Whisky is een persoonlijk product, het wordt gemaakt door mensen. Daarom is elke whisky anders. Ik heb een enorme hekel aan dranken die door marketeers worden bedacht. Neem een ‘designer wodka’. Dit is de puurste drank!, roept de reclameman. Het is tien keer gedistilleerd! Ik denk dan: moet ik betalen voor een drank waaruit alle smaak is weggedistilleerd?” Lachend: “Een ander designermerk wil het nóg beter doen en zegt: wij hebben onze wodka daarna nog eens tien keer gefilterd door houtskool!”

Whisky is terroir

“Whisky is mensenwerk. Whisky is niet uitgevonden door marketeers. Daarom houd ik ook van blends. De smaak van een whiskyblend wordt bepaald door één man of vrouw. Ik hou niet van merken. ‘Dunhill’, dat kan alles zijn. ‘Virgin’, tja, vul maar in. Brands are bullshit. Whisky is niet gemaakt in een ‘product development department’ op Madison Avenue. Whisky is een product van mensen en plaatsen. Dalmore is een stad. Laphroaig is een stad. Je kunt trouwen in Laphroaig. Of trouw in Oban, waar de kerk geen hoeken heeft omdat de duivel zich daar zou kunnen verstoppen. Whisky is terroir. Of dat nou werkelijk komt van de turfrijke grond, het klimaat, het zeewier, de gerst en de heidebloemen, het water uit de bergen, ik weet het niet. Ik wil dat romantische beeld niet bederven. In whisky zit Schotland. Er is geen andere sterke drank waarvan je dat kunt zeggen. Neem Islay. Het hele eiland ruikt naar de zee. De zee beukt er tegen de warehouses. Er zijn mensen die de Islay-whisky’s maar niks vinden. Hoe kun je dat nou lekker vinden, zeggen ze, al dat jodium, het smaakt naar een ontsmettingsmiddel! Ik zat laatst met een vriend in een bar van een hotel. Wat nemen we?, zeiden we tegen elkaar. We kunnen een cocktail nemen met een gekleurde paraplu erin… Nee, dat leek ons niks. Whisky dan? Bourbon of een Schotse whisky? Schotland natuurlijk. Welke dan? We keken elkaar aan. Islay! Tja, dat is Islay voor mij. Het hele eiland zit in dat glas.”

Nieuwe smaken

Wordt whisky in de Nederlandse horeca op een goede manier aangeboden, geserveerd en gedronken? Jackson: “Ik ken de Nederlandse cafés niet goed. Wereldwijd zijn single malts populair. In het algemeen merk ik dat de meeste bars in de wereld hooguit zes of zeven malt whisky’s hebben. Ik denk dat de horeca moet concurreren met de supermarkt. Zorg dus voor een goede selectie, maak een goede keuze. Nederlanders kennen al veel whisky. Het leven is hier goed, mensen verdienen goed. Ze willen nieuwe dingen proberen. Ik merk aan de belangstelling voor mijn boeken dat mensen de verschillende smaken van whisky interessant vinden. Net zoals je andere dingen wilt eten, nieuwe keukens ontdekken, zo willen mensen ook dranken en nieuwe soorten whisky ontdekken. Japanse maltwhisky’s zijn interessant. Samen met Schotland maakt Japan de beste maltwhisky’s.”

En je moet weten wat je serveert, vindt Jackson, het barpersoneel moet kennis hebben. “Ik herinner me een bar in Brooklyn waar ik vroeg aan de barman of hij nog andere malts had. Zegt die man: probeer deze eens. Komt-ie met een Bourbon aanzetten. Kijk, dat is zinloos, als je niet weet wat je schenkt. Overigens is het een aanbevelenswaardige trend om maltwhisky’s te serveren in tulpvormige borrelglazen, cognacglazen of sherryglazen. Tumblers zijn goed voor blended whisky met ijs.”

Springbank

“Welke whisky ik zelf zou willen zijn? Oh jee, dat is een goede vraag, even denken. Ik wil wel een Springbank zijn. Ooit was Campbeltown de belangrijkste whiskystad van Schotland. Daarvan is nu niets meer over. Maar er is één stokerij die sinds 1828 nog steeds in handen is van dezelfde familie, die vreselijk koppig, geheel selfsupporting op haar eigen manier blijft doorgaan. Ze mouten hun eigen gerst, gebruiken hun eigen turf en rijpen hun malts ter plekke, passen speciale filtering toe en bottelen zelf. Ongelooflijk eigenwijs. Iedereen vond ze raar en ouderwets, verklaarde ze voor gek, maar inmiddels zijn ze een voorbeeld voor vele kleinere maltproducenten en kijken zelfs de grote distillateurs bij Springbank de kunst af. Ja, als ik zou mogen kiezen, wil ik wel een Springbank zijn.”

Wie was Michael Jackson?

Michael Jackson is in 1942 geboren in Yorkshire, Noord-Engeland. De laatste jaren woonde hij in Londen, maar was de meeste tijd op reis voor het schrijven van artikelen en het geven van proeverijen en lezingen over bier en whisky. Hij reisde zo veel, dat Amerikaanse fans T-shirts in omloop brachten met teksten als ‘The Michael Jackson – no, not him – Tour’. Soms werd er op de rugzijde ook nog een lijst afgedrukt van data en steden die de populaire bier- en whiskyschrijver op zijn reis zou aandoen. ‘The Michael Jackson No Pepsi, All Beer Tour – Philadelphia, New York, Chicago, Seattle, San Francisco’.

Jackson schreef diverse boeken en maakte cd-roms over bier en whisky. De bekendste boeken – in vele talen vertaald – zijn het Michael Jackson Groot Bier Boek, The Malt Whisky Companion en de Whisky Encyclopedie. Jackson was adviseur van Whisky Magazine (UK) en columnist van de Malt Advocate (US). Hij schreef verder artikelen voor onder meer The Independent, The Washington Post en The Observer. Hij overleed op 30 augustus 2007.

Update 3 april 2013:

Een paar dagen geleden ging een documentaire film over Michael Jackson in première.